Πέμπτη, Μαρτίου 22, 2007

Ιδεολογία του σώματος


Το προηγούμενο post έδινε μερικές γενικές πληροφορίες σχετικά με την «σωστή» διατροφή. Όμως τις περισσότερες φορές, στην συζήτηση με τους ασθενείς μου, όταν αναφέρομαι στο ότι έχουν περισσότερα κιλά από το φυσιολογικό, για το ύψος τους, βάρος, μου λένε: «μήπως έχετε να μου δώσετε κάποιο διαιτολόγιο;».

Ξέρω ότι έχουν πάρει και έχουν κρεμάσει σε κάποιο ντουλάπι της κουζίνας τους καμιά δεκαριά μέχρι τώρα, γι αυτό και τους ρωτάω: «τι είναι αυτό που δεν ξέρετε και θέλετε να σας πούμε, σχετικά με το θέμα φαγητό;».

Η συνηθισμένη απάντηση είναι: «ναι, ξέρω τι πρέπει να κάνω αλλά δεν το κάνω τελικά».

Θα παραθέσω μερικές σκέψεις, για την σχέση που έχουμε, εμείς σαν άτομα, η κοινωνία αλλά και η Ιατρική, με την έννοια «Σώμα».

Τις τελευταίες δεκαετίες έχει δημιουργηθεί μία μυθολογία του υγιούς και εύρωστου σώματος που επηρεάζει τα πάντα: την κοινωνική μας αποδοχή, την σχέση μας με τον εαυτό μας, τις προσδοκίες για το μέλλον μας. Είναι κάτι παραπάνω από μία εικόνα – είναι μία πίστη.

Η βιομηχανία της μόδας και της ομορφιάς, η εξάπλωση των ρεκόρ και του ντοπαρίσματος στον αθλητισμό καθώς και η έκρηξη στην προώθηση της σωματικής ευρωστίας (physical fitness) σαν πρότυπο επιτυχίας, έδωσαν μια σημαντική κοινωνική διάσταση στην έννοια Σώμα.

Οι κοινωνιολόγοι δεν έδειχναν μέχρι πριν μερικά χρόνια να ενδιαφέρονται για τις συμβολικές σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στα «σώματα» και τις κοινωνικές δομές.

Σε αντίθεση, οι ανθρωπολόγοι, εκ παραδόσεως μελετούσαν το πώς μέσα από το συμβολισμό του σώματος καθορίζονται μικρής κλίμακας κοινωνίες.

Στα τέλη του 19ου αιώνα αναπτύχθηκε ένα νέο σκεπτικό για την ιατρική παρατήρηση, με στόχο την συλλογή πληροφοριών ώστε να αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικότερα τα προβλήματα υγείας του πληθυσμού. Αναφέρομαι στην επιστήμη της επιδημιολογίας.

Χάρη σε αυτήν, η ιατρική του 20ου αιώνα εστιάζεται ιδιαίτερα στην πρόληψη, δημιουργώντας την έννοια του υγιούς αλλά «υψηλού κινδύνου» ατόμου.

Η ανάπτυξη της επιδημιολογίας βασίζεται πάνω στην τεκμηρίωση τύπων ασθενειών και παραγόντων κινδύνου, δια μέσου της μελέτης μεγάλων πληθυσμών.

Αυτή με την συνεχή καταγραφή κοινών χαρακτηριστικών, αναγνωρίζει τάσεις και ομάδες υψηλού κινδύνου.

Στο χώρο αυτόν της Ιατρικής το σώμα, αποκτά καθοριστική σημασία. Το άτομο γίνεται υπεύθυνο για την σωστή διαχείριση του σώματός του και σαν αποτέλεσμα, την πρόληψη της νόσησης.

Η σύγχρονη κοινωνική ιατρική, που στοχεύει στην προαγωγή της υγείας, εστιάζει στο άτομο, συσχετίζοντας τα «νοσήματα τρόπου ζωής» με ατομικές συμπεριφορές.

Συχνά, όμως, η εκπαίδευση σε θέματα υγείας μετατρέπεται σε ιδεολογικό κίνημα που καθορίζει κοινωνικές πρακτικές και νουθεσίες για το πώς θα πρέπει τα άτομα να συμπεριφέρονται στο σώμα τους, τι να τρώνε, πόσο να ασκούνται, ποια να είναι η σεξουαλική τους συμπεριφορά.

Σε πολλές χώρες (στην Ελλάδα δεν συμβαίνει κάτι παρόμοιο) οι κυβερνήσεις χρηματοδοτούν εκστρατείες ενημέρωσης σε θέματα υγείας για να προειδοποιήσουν το κοινό σχετικά με διάφορους κινδύνους που τους απειλούν. Αυτό γίνεται με βάση την υπόθεση ότι η γνώση και η συνεχής ενημέρωση των κινδύνων για την υγεία, που ενέχουν ορισμένες δραστηριότητες, θα οδηγήσει στην αποφυγή τους.

Ωστόσο η πίεση που ασκούν τόσο οι παραινέσεις την ιατρικής κοινότητας, όσο και οι προβολή ανάλογων θεμάτων από τα ΜΜΕ και οι κρατικές ή άλλες εκστρατείες είναι φυσικό να δημιουργεί αντιδράσεις. Έτσι αναπτύσσεται μια «διελκυστίνδα» ανάμεσα, στην επιθυμία των ατόμων να συμπεριφέρονται όπως αυτά θέλουν και στο δικαίωμα της κοινωνίας να ελέγχει το σώμα τους, στο όνομα της υγείας.

Το παράδειγμα που ακολουθεί δίνει ίσως μια παραστατική απεικόνιση των παραπάνω:

Παρακολουθώ μια έφηβη με διαβήτη. Παρά τις πολλές μονάδες ινσουλίνης οι τιμές του ζαχάρου παραμένουν υψηλές και το τελευταίο εξάμηνο έχει πάρει πολύ βάρος.

Η αίσθηση μου είναι ότι έχουμε μια καλή και ειλικρινή επικοινωνία. Της προτείνω να ξεκινήσει πρόγραμμα διατροφής και μετά από συνεννόηση, την παραπέμπω στην ψυχολόγο του τμήματος (ελλείψει διαιτολόγου η εκπαιδεύτρια που είναι ψυχολόγος ασχολείται και με τα διαιτολόγια των ασθενών του Κέντρου).

Μετά από πέντε επισκέψεις μαθαίνω ότι όταν οι φίλοι της είπαν: «εσύ δεν έχεις πρόβλημα, λόγω του διαβήτη σου έτσι και αλλιώς προσέχεις», έβαλε στοίχημα να φάει περισσότερα γλυκά από όλη την τάξη!

Ερμηνεύω την πράξη της σαν κίνηση αντίδρασης και «κόντρας» με το περιβάλλον της και τους συνομήλικους της.

Φοβάμαι ότι υπάρχει ένας υποβόσκων σύγχρονος πουριτανισμός, που πρεσβεύει ότι τα άτομα έχουν τα ίδια την ευθύνη να είναι fit and healthy μέσα από συγκεκριμένες δίαιτες άσκηση, και υγιεινό τρόπο ζωής.

Η βιομηχανία γύρω από τα καλλυντικά, την μόδα, τα spa και τα κέντρα ανανέωσης , τα ινστιτούτα αδυνατίσματος και βεβαίως οι κλινικές πλαστικής χειρουργικής, μεταφέρουν μετ’επιτάσεως το μήνυμα ότι: η νεότητα και η ομορφιά είναι προϋποθέσεις του φυσιολογικού και του κοινωνικά αποδεκτού.

Το σώμα που γερνάει, το σώμα που γίνεται ανίκανο, αποτελεί για τον δυτικό πολιτισμό, πηγή μεγάλου άγχους.

Δεν πιστεύω ότι θα πείσουμε τους ασθενείς μας να φροντίσουν την υγεία τους, μέσα από τέτοια μοντέλα.

Έτσι, ενώ ξέρω πολύ καλά ότι για να ρυθμιστεί το ζάχαρο πρέπει να ακολουθήσει κανείς μια προσεγμένη διατροφή. Ότι όταν γυμνάζεσαι ή κάνεις κάποιο άθλημα, βοηθάς το σώμα σου και τις αρθρώσεις σου να αντιμετωπίσουν την φθορά του χρόνου…

…και ενώ θεωρώ την παχυσαρκία απειλή όχι μόνο για βιολογικές παραμέτρους (πίεση, ζάχαρο, χοληστερίνη) αλλά και για την ψυχολογική μας ευεξία, ασχέτως κοινωνικών προτύπων...

…αρνούμαι να προσκολληθώ στη λογική επιβολής ενός ιδανικού προτύπου για το σώμα την ευεξία και την υγεία.

Προσπαθώ να περάσω τις αξίες μέσα από την ίδια την συνείδηση του ασθενούς, ώστε να θελήσει ο ίδιος να αλλάξει τον τρόπο της ζωής του.

Όσο πιο ισορροπημένος νοιώθει, τόσο περισσότερο θα ασχοληθεί και θα φροντίσει το σώμα του, χωρίς υπερβολή και περιττή καταπόνηση.

Θα πρέπει όμως να μπορεί να αφήσει χώρο και να δεχθεί την φθορά και την μείωση της ικανότητας που αυτή συνεπάγεται.

Νομίζω ότι μπορούμε, σαν θεραπευτές, να παίξουμε σημαντικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση.

14 σχόλια:

christoforos είπε...

Δηλαδή δεν θα σταματήσετε ποτέ να βάζετε δύσκολα;

υ.γ.: Ενθυμούμενος κουβέντα που έγινε παλιότερα αναφορικά με τη σχέση ιατρών - ασθενών σας στέλνω λινκ που (μάλλον) σας ενδιαφέρει..
εδώ

christoforos είπε...

Και μπορεί οι κοινωνιολόγοι, όπως λέτε, να μην ενδιαφέρονταν για τις συμβολικές σχέσεις που συνάπτονται μεταξύ σώματος και κοινωνικών δομών, την κριτική της "ιδεολογίας", όμως, ήταν οι πρώτοι που την εγκαινίασαν.

Marianna είπε...

@chris

Ίσως επειδή "μου βάζω" δύσκολα και προσπαθώ να τοποθετηθώ απέναντι σε αυτά τα θέματα, όχι θεωρητικά ( αυτό δεν έχει άλλωστε καμία σημασία), αλλά σαν στάση ζωής που θέλω να υιοθετήσω,δεν έχω νοιώσει ούτε μια στιγμή ανία στην δουλειά μου.

Το link είναι συγκλονιστικό!

christoforos είπε...

@ marianna..
όχι θεωρητικά ( αυτό δεν έχει άλλωστε καμία σημασία)
---
Διαφωνώ, έχει τεράστια σημασία
(γνωρίζω καλά τους περιορισμούς ενός σχολίου αλλά δεν μπορούσα να κάνω διαφορετικά έστω και σε επίπεδο εντυπώσεων, συγχωρέστε με).

(για το λινκ... αυτή είναι η χάρη του μπλόγκινγκ: Θυμήθηκα, πόνεσα, παρέπεμψα)

athanasia είπε...

Όχι μόνο δεν βοηθά η ιδεολογία του σώματος, αλλά κάνει και τεράστια ζημιά.

Αγαπημένο μου πρόσωπο (νεαρή κοπέλα) με σπαστικότητα που της έχει αφήσει ελάττωμα στο βάδισμα (αποτέλεσμα πρόωρου τοκετού), έχει υποφέρει τόσο πολύ από το πρότυπο της υγιούς και δραστήριας κοπέλας κι έχει ζήσει τόσες φορές τη σιωπηρή ή ρητή απόρριψη από τους άνδρες συνομηλίκους της, ώστε άρχισε εδώ και λίγα χρόνια (προς το τέλος της εφηβείας) να τρώει πολύ και κρυφά.

Σε διαιτολόγους έχει πάει αρκετές φορές κι έχει λάβει διάφορα διαιτολόγια που ουδέποτε ακολούθησε πάνω από 2 εβδομάδες.

Είναι όμορφη κοπέλα, φυσική ξανθιά, με γαλανά μάτια, πολύ καθαρό πρόσωπο.

Πρόσφατα μου είπε: "βάρος χάνω όποτε θέλω, αλλά το πόδι δεν θα φτιάξει ποτέ".

Με πόνεσε πολύ αυτό, άναψα τσιγάρο (ξέρω-ξέρω, είναι πολύ κακό), της χαμογέλασα, της είπα ότι το πόδι της έχει μικρότερη σημασία απ' όση του δίνει η ίδια, ότι ξέρω τουλάχιστον 2 γυναίκες με το ίδιο πρόβλημα που ζουν καλά (η μια παντρεμένη με παιδιά, η άλλη επαγγελματίας με ερωτική ζωή καθόλου χειρότερη από άλλους), ότι σε κάθε περίπτωση δεν υπάρχει λόγος να έχουμε 2 προβλήματα αντί για 1 πρόβλημα, ότι πολλές μελαχροινές θα ήθελαν τα δικά της φωτεινά χαρακτηριστικά κ.ο.κ.

Έφυγε αργά το βράδυ χαμογελαστή (αλλά πιστεύω ότι το έκανε για να μ' ευχαριστήσει). Δάκρυσα αφού έκλεισα την πόρτα.

Ψυχοθεραπεία; Aκολουθεί πρόγραμμα -θα δούμε.

Κοινωνική αποδοχή; Mικρη, κι η ίδια άλλωστε έχει κλειστεί πολύ και δεν εμπιστεύεται. Η μεγάλη μου κόρη προσπαθεί να διατηρεί επαφή, αλλά η επαφή νομίζω κρατιέται λίγο-πολύ στα βασικά (motto: "δεν μπορείς να καταλάβεις εσύ").

Συμβουλές; Αποφεύγω, όταν το κάνω, είμαι σε μια εξαιρετικά δύσκολη ισορροπία γλύκας και αυστηρότητας (αλλιώς βολεύεται ή αποσύρεται).

Ενδιαφέροντα; Περιορισμένα, έχω την αίσθηση ότι είναι πεπεισμένη ότι αυτά υπάρχουν όταν είμαστε "μαζί" με κάποιον, όχι "μόνοι μας".

Δύσκολο - Είμαστε ό,τι έχουμε περάσει.

Στους νέους όμως με στενοχωρεί πολύ, είναι πολύ βαρύ και, ίσως, θα έχουν περάσει τα καλύτερα χρόνια όταν αρχίσει να ισορροπεί η κατάσταση. Και την αφήνουμε άραγε να ισορροπήσει με ολη αυτή τη μυθολογία;

diplomate είπε...

Συνάδελφοι που κατέχουν τις νέες μορφές πληροφόρησης μας είναι απαραίτητοι για να ενημερώσουν και να αποτελέσουν κρίκο στην προσπάθεια επικοινωνίας μας.
Συγχαρητήρια για το blog

www.iatroi.gr

Nikos Dimou είπε...

athanasia
μία από τις πιο ερωτικές γυναίκες που γνώρισα ήταν απελπιστικά χωλή.
Είχε καταφέρει όχι απλώς να αναπληρώσει αλλά να υπερκεράσει το μειονέκτημά της, εκπέμποντας μία έντονη θηλυκότητα.

Κάπου έχω διαβάσει μία φράση: "οι γυναίκες με κάποια αναπηρίαι είναι αξεπέραστες στο σεξ".

Πες τα αυτά στη φίλη σου. Σωστά είχε γράψει ο Σαρτρ: δεν είμαστε ελεύθεροι να μην γεννηθούμε ανάπηροι αλλά είμαστε ελεύθεροι στο πως θα αντιμετωπίσουμε την αναπηρία μας.

Αθήναιος είπε...

Μόλις ανακάλυψα αυτό το μπλογκ και χαίρομαι πολύ. Ασχολούμαι χρόνια ως μάγειρας με τον νεανικό διαβήτη. Αφορμή για την ενασχόληση αυτή, ήταν ο γιός μιας στενής μου φίλης που βρέθηκε να πάσχει από νεανικό διαβήτη και ήταν και γλυκατζής ο Αλέξανδρος και το είδα σαν μία μαγειρική πρόκληση!

Πέρα από τα προβλήματα που εντοπίζετε εσείς, θα προσέθετα ακόμη ένα που είναι πολύ βασικό, τουλάχιστον κατά τη γνώμη μου.

Από τη μία, υπάρχει το αίτημα για σωστή διατροφή αλλά από την άλλη, οι ειδικοί ( προβληματικός όρος αλλά εξυπηρετεί τη συζήτηση) δεν επιτίθενται στην κουλτούρα του "fast".

Η σωστή διατροφή και μαγειρική, βρίσκονται στον αντίποδα του "Fast". Άπειρες φορές μου ζητούν να μετατρέψω συνταγές ώστε να μπορούν να καταναλωθούν τα πιάτα από διαβητικούς και μόλις δίνω το αποτέλεσμα έχω βαρεθεί ν'ακούω: "Μα αυτό θέλει χρόνο για να γίνει".

Ε ναι, θέλει χρόνο. Εμείς της γαστρονομίας, προσπαθούμε να καλλιεργήσουμε την ομορφιά του slow. Αν είχαμε και μία βοήθεια σε αυτό από την επιστημονική κοινότητα, θα ήταν πολύ καλύτερα για όλους μας!

Marianna είπε...

@αθηναίος

Νομίζω ότι από την ιατρική κοινότητα έχει γίνει αρκετή επίθεση στο fast food, σχετικά με το πόσο κακό κάνει κυρίως στο λιπιδαιμικό προφίλ. Το θέμα διατροφής, από κοινωνική σκοπιά είναι πολύ μεγάλο. Η γυναίκα έπαψε να περιμένει την αναγνώριση της από το πόσο καλό είναι το φαγητό που ετοίμασε. Τα σύγχρονα catering προσφέρουν "σπιτικό φαγητό" φτιαγμένο από κάποιον ειδικό μάγειρα που μιμείται την νοικοκυρά.
Θεωρείται απαραίτητο με κάθε ποδοσφαιρικό αγώνα να καταναλώνονται δυο τρείς πίτσες, "πνιγμένες" στο λίπος κ.τ.λ.
Πάντως πιστεύω και εγώ ότι ο διαβήτης αποτελεί πρότυπο για ελαφριά εύγευστη και υγεινή διατροφή.

Αθήναιος είπε...

Δεν αναφερόμουν αποκλειστικά στο "fast food", αλλά στην κουλτούρα του fast.Χρειάζεται να επενδύσουμε κάποιο χρόνο σε αυτά που τρώμε. Η καλή μαγειρική ( όχι η υψηλή)θέλει τράτο. "Δυνατή φωτιά για γρήγορα, κουζουλός μάγειρας" σου λένε μόλις πατήσεις το πόδι σου σε επαγγελματική κουζίνα.

Σίγουρα υπάρχουν κάποια catering που μαγειρεύουν υγιεινά. Είναι εύκολο να τα εντοπίσει κανείς: από την τιμή. :-)

Takis Alevantis είπε...

Ενδιαφέροντα τα γραφόμενα - όπως πάντα. Να προσθέσω και μιαν άλλη διάσταση, που ίσως να αποτελέσει και έναυσμα για ξεχωριστό άρθρο. Ξεφυλίζοντας σήμερα τα διάφορα περιοδικά στα οποία είμαι συνδρομητής έπεσα πάνω σε ένα άρθρο του Test Santé που μιλούσε για τη σχέση διαβήτη και burn-out (υπερκόπωση). Έψαξα το σχετικό άρθρο από το Psychosomatic Medicine, σύμφωνα με το οποίο η χρόνια υπερκόπωση μπορεί να αποτελεί παράγοντα κινδύνου εμφάνισης διαβήτη τύπου Β σε υγιή άτομα. Τελικά τίποτα απ' ό,τι μας συμβαίνει δεν είναι τυχαίο ... Τα περισσότερα τα προκαλούμε οι ίδιοι με τις συνήθειες και τις συμπεριφορές μας.

Marianna είπε...

@takis alevantis

Ευχαριστώ για το link, έχω σκοπό να αφιερώσω ενα post στο burn out, των θεραπευτών. Νομίζω ότι είναι κάτι που συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό στο χώρο μας, δεν το συνειδητοποιούμε εγκαίρως και γι΄ αυτό δεν κάνουμε τίποτα για να το προλάβουμε.

christoforos είπε...

Takis Alevantis said...
Έψαξα το σχετικό άρθρο από το Psychosomatic Medicine, σύμφωνα με το οποίο η χρόνια υπερκόπωση μπορεί να αποτελεί παράγοντα κινδύνου εμφάνισης διαβήτη τύπου Β σε υγιή άτομα.
---

Ώχ, να ανησυχώ δλδ;;;;;

Takis Alevantis είπε...

... και πολύ μάλιστα ;-))