Σάββατο, Ιανουαρίου 27, 2007

Ανατροπές στα 1700 μέτρα


Γύρισα!

Από το κρύο, το χιόνι, την άψογη κοινωνική οργάνωση. Από ένα Ελβετικό χωριό – Zinal λέγεται και βρίσκεται στην περιοχή των Άλπεων στο, Val d’ Anniviers, σε υψόμετρο 1700 μέτρων. Πέρασα 5 ολόκληρες ημέρες εκεί με άλλους 40 συμμετέχοντες γιατρούς, ψυχολόγους, ψυχοθεραπευτές, ανθρωπολόγους, κοινωνιολόγους, νοσηλεύτριες. Το σεμινάριο, γαλλόφωνο. Ως εκ τούτου το 80% των συμμετεχόντων ήταν Γάλλοι και Γαλλο-Ελβετοί και οι υπόλοιποι Ιταλοί.


Το θέμα του σεμιναρίου: Πώς περνάμε από την παρεμβατικότητα στην συντροφικότητα (de l’intervention a l’accompagnement). Φυσικά εξυπακούεται: «του ασθενούς με χρόνιο νόσημα».

Κύριο στοιχείο των συζητήσεων και των παρουσιάσεων ήταν το πώς θα αντιληφθούμε αυτό που είναι άρρητο, δηλαδή αυτό που δεν μπορεί να ειπωθεί (l’indicible) και τη σημασία που έχει για το πώς βιώνει ο ασθενής μας το νόσημα του.

Θα επανέλθω στην έννοια του άρρητου και τη σημασία του, σε άλλο post.

Θα ήθελα εδώ κατ' αρχήν να καταθέσω τις πρώτες σκέψεις και τους προβληματισμούς μου σε σχέση με αυτά που έζησα αυτές τις ημέρες. H λέξη είναι πράγματι «έζησα» και όχι άκουσα ή έμαθα, όπως γίνεται συνήθως στα επιστημονικά συμπόσια.


Οι ομιλητές, γιατροί, ανθρωπολόγοι, κοινωνιολόγοι, (αλλά και καλλιτέχνες) έκαναν εισηγήσεις που σε πρώτη ανάγνωση έμοιαζαν άσχετες με το θέμα της φροντίδας του ασθενούς με χρόνιο νόσημα. Στην συζήτηση που ακολουθούσε και που κράταγε διπλάσιο χρόνο από την εισήγηση, έβλεπε κανείς τις προεκτάσεις που είχαν όσα είχαν ειπωθεί και το πώς η πληροφορία δεν αποτελούσε μόνο υλικό για νέα γνώση αλλά για προβληματισμό και δημιουργική σκέψη.

Κάτι τέτοιο μου λείπει πολύ στο χώρο που κινούμαι. Η συζήτηση στα δικά μας συνέδρια, εξαντλείται στο: «έχουμε χρόνο για μια ή δυο σύντομες ερωτήσεις»…

Ξαναείδα τη δουλειά που κάνει η Caroline Simonds, καλλιτέχνης κλόουν, που πηγαίνει στα ογκολογικά παιδιατρικά νοσοκομεία με την ομάδα της και προσπαθούν να δώσουν με τις παραστάσεις τους, μια ανακούφιση και μια νότα γέλιου, στα παιδιά με καρκίνο και στους γονείς τους.

Άκουσα τις αφηγήσεις των γιατρών που ήταν επικεφαλής ανθρωπιστικών αποστολών του Ερυθρού Σταυρού σε μέρη όπως το Αφγανιστάν, η Σεμπρένιτσα, η Τσετσενία, ο Λίβανος. Οι αφηγήσεις τους δεν στόχευαν στο να μεταφέρουν τη φρίκη με την οποίαν ήρθαν αντιμέτωποι, αλλά τον ρόλο που έπαιξαν με την παρουσία τους και πως μπορεί να εκφραστεί η παρέμβαση και η συντροφικότητα σε τέτοιες ακραίες καταστάσεις.

Πολλά από τα θέματα αυτού του πενθήμερου θα επανέλθουν σε επόμενα post. Όμως αυτό που θέλω να τονίσω εδώ είναι το σύνολο αυτής της εμπειρίας. Δεν αποσκοπούσε στην μετάδοση γνώσης αλλά στην αλλαγή στάσης. Στην ευαισθητοποίηση, στο άνοιγμα προς τον Άλλο, στον εμπλουτισμό των παραστάσεων, στο γκρέμισμα των στερεοτύπων. Πολλά από όσα έγιναν λειτουργούσαν ανατρεπτικά και αυτό είναι σωτήριο: Όλοι μας τείνουμε να τυποποιούμε, να απλοποιούμε και να βολευόμαστε. Η ανατροπή είναι δημιουργική – αποτελεί προϋπόθεση της ζωντανής και άμεσης αντιμετώπισης. Βγήκα από εκεί όχι πιο πλούσια σε γνώσεις αλλά πιο σοφή σε συναισθήματα.

Θα προσπαθήσω να περάσω αυτή την αίσθηση και στους ασθενείς μου.

10 σχόλια:

fillosofos είπε...

Ένα από τα χαρακτηριστικά που διαχωρίζουν τον άνθρωπο από όλα τα υπόλοιπα έμβια όντα του πλανήτη μας είναι η ικανότητα του ανθρώπου να συμπαθεί. Να μπορεί δηλαδή να βάζει τον εαυτό του στην θέση του άλλου και να αισθάνεται ότι και ο συνάνθρωπος του. Η σύγχρονη νευρολογία δε, διαπίστωσε ότι η συμπάθεια λαμβάνει χώρο στο ίδιο τμήμα του εγκεφάλου όπου ο άνθρωπος βιώνει τις λειτουργίες της δικής του συνείδησης.

Επίσης υπάρχει σημαντική διαφορά ανάμεσα στην πληροφόρηση και την γνώση. Η γνώση επιτρέπει την εφαρμογή της πληροφόρησης. Παραδείγματος χάρη, όλοι είμαστε πληροφορημένοι για τον τρόπο μετάδοσης του HIV αλλά πόσοι από εμάς κάνουν αυτή την πληροφορία γνώση ώστε να λαμβάνουν τις απαραίτητες προφυλάξεις;

Καμία ικανότητα δεν αναπτύσσεται χωρίς άσκηση, επανάληψη και εφαρμογή στην πράξη. Και η κατανόηση της χρόνιας πάθησης αλλά και η θεραπεία της απαιτεί την συμπάθεια και την κατανόηση του άρρητου. Χρειάζεται να μεταδίδονται στον χρόνια πάσχοντα από διαβήτη όχι μόνο τεχνικές πληροφορίες αλλά και η γνώση να τις εφαρμόσει στην ζωή του.

Χαίρομαι πάρα πολύ Μαριάννα που έχεις την έμπνευση, την δύναμη και τον απαραίτητο δυσεύρετο για σένα χρόνο να εκπαιδεύεσαι σε τέτοια ουσιαστικά ζητήματα, ακόμη και σήμερα που είσαι σπουδαία και καταξιωμένη Γιατρός.

Αναρωτιέμαι όμως αν υπάρχει τρόπος να μπορέσουν και οι υπόλοιποι γιατροί που ασχολούνται με τον διαβήτη να αποκτήσουν αυτή την ευαισθησία και την συμπάθεια προς τους ασθενείς τους, που με εμπιστοσύνη καταθέτουν την προσδοκία τους για ζωή στις γνώσεις και στα χέρια τους.

Αναρωτιέμαι αν στην Ιατρική Σχολή των πανεπιστημίων μας υπάρχει κάποιο τέτοιο μάθημα και αν υπάρχει, πόση βαρύτητα του δίνεται;

Γιατί η ιατρική εκπαίδευση παραβλέπει ένα τόσο σημαντικό κομμάτι;

Marianna είπε...

fillosofos said...

Αναρωτιέμαι αν στην Ιατρική Σχολή των πανεπιστημίων μας υπάρχει κάποιο τέτοιο μάθημα και αν υπάρχει, πόση βαρύτητα του δίνεται;
-------------------------

Το ερώτημα σου είναι πολύ σωστό, μόνο που δεν είναι μόνο τα δικά μας πανεπιστήμια που δεν συμπεριλαμβάνουν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα την ευαισθητοποίηση των γιατρών σε θέματα προσέγγισης και θεραπευτικής εκπαίδευσης των ασθενών.
Σε έρευνα που έγινε στην Ελβετία, ερώτησαν πρωτοετείς φοιτητές της Ιατρικής, ποιό ήταν το κίνητρο τους για την επιλογή της σχολής. Η απάντηση στην πλειοψηφία, ήταν :για να βοηθήσουμε τους συνανθρώπους μας.
Στο τέλος των σπουδών τους, ο πρωτογενής στόχος είχε ξεχαστεί και η βαρύτητα δινόταν στην σωστή χρήση της βιο-τεχνολογίας.

Η γκρίνια και η μεμψιμοιρία όχι μόνο δεν αλλάζει τίποτα, αλλά κουράζει και εμας τους ίδιους.
Γι αυτό πήρα την πρωτοβουλία και δημιούργησα, σε συνεργασία με άλλους συναδέλφους, την Ομάδα Θεραπευτικής Εκπαίδευσης μέσα στα πλαίσια εργασίας της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας.
Εχει στόχο την ευαισθητοποίηση των ασχολούμενων με θέματα υγείας, στην προσέγγιση και εκπαίδευση των ασθενών με χρόνιο νόσημα και συγκεκριμένα, με διαβήτη.
Εχουμε κάνει 5-6 διήμερα σεμινάρια, στο πνεύμα αυτού που παρακολούθησα και προχωράμε....

Zontas είπε...

Εξαιρετικό ποστ, ζηλεύω που δεν ήμουν εκεί, αλλά τουλάχιστον χαίρομαι που το διάβασα εδώ. Είμαι σε φάση σκληρής δουλειάς με πολύ άγχος για ένα καταραμένο deadline, αλλά θα ξοδέψω το διάλειμμα μου εδώ για να πω δυό πράγματα.

Το πρώτο είναι ότι είναι δυσανάλογος ο όγκος της θεωρητικής πληροφορίας που παίρνουμε ή κατασκευάζουμε για την αλλαγή στάσεων, τα στερεότυπα, τις κοινωνικές νευροεπιστήμες κλπ σε σύγκριση με τις ευκαιρίες που έχουμε να χτίζουμε βιωματική γνώση. Κι αυτό είναι ένα σημαντικό πρόβλημα που νομίζω χρειάζεται διαρκώς να υπενθυμίζουμε ο ένας στον άλλο σε οποιοδήποτε πεδίο των επιστημών της υγείας ή των ανθρωπιστικών επιστημών κι αν δουλεύουμε.

Το δεύτερο είναι μια εμπειρία πριν από πολλά χρόνια σε ένα μεγάλο παιδιατρικό νοσοκομείο που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Πήγα να συναντήσω τη διευθύντρια μιας μονάδας ειδικών θεραπειών για μια εργασία που έκανα σαν μέλος μιας ομάδας και, συνάντησα το Δράμαλη. Όση ώρα μου μιλούσε, αν θυμάμαι καλά έπλεκε και, σήκωνε τα μάτια της μόνο για να με αγριοκοιτάξει. Η κουβέντα τελείωσε ως εξής: να αφήσετε τις θεωρίες και να 'ρθετε εδώ να κάνετε τον κλόουν να χαρεί κανά παιδάκι. Δεν ήξερα αν μας ήθελε στη μονάδα της, αλλά έφυγα αποφασισμένος να πείσω τους συναδέλφους να μην την αφήσουμε στην ησυχία της. Μια συνάδελφος με ακολούθησε την άλλη μέρα για να αποφασίσουμε αν το κλίμα μας σηκώνει. Ξαφνιαστήκαμε από τη συμπεριφορά του Δράμαλη με τα παιδιά στη μονάδα, ήταν κλόουν, ήταν ζωγράφος, ήταν περφόρμερ ήταν και γιατρός. Μαζί μας όμως ήταν μόνο αφιλόξενη και δικαίως γιατί ούτε εμείς ξέραμε να κάνουμε ποιοτική έρευνα και έτσι μοιάζαμε περισσότερο σαν περιφερόμενοι παρατηρητές. Την τελευταία μέρα όταν της εξηγήσαμε τι καταγράψαμε, ποιά ήταν τα αρχικά ερωτήματα μας, πως διαμορφώθηκαν τελικά και πως σκοπεύαμε να αναλύσουμε το υλικό μας άκουγε χωρίς να μας κοιτάει. Τελειώνοντας μας είπε αυτό που δεν μπορούσαμε τόσες μέρες να δούμε καταγράφοντας διαλόγους και σκηνές. "Άχρηστα, όλα αυτά που ψάχνετε είναι άχρηστα κι εσείς δεν καταλάβατε τίποτα. Όλα εδώ μέσα συνοψίζονται σε μία αγωνία, αν επιστρέφοντας τη Δευτέρα το πρωί, θα χαιρετίσεις τα ίδια παιδιά και τους ίδιους γονείς που καλησπέρισες το απόγευμα του Σαββάτου. Δεν αντέχετε αυτό, τρελαίνεσαι από ένα σημείο και μετά. Η μόνη ιατρική που μπορεί να απαντήσει σε αυτό το πρόβλημα είναι να συμμερίζεσαι αυτό που νοιώθει ο άλλος και να του δείχνεις ότι υπάρχει κι αυτό που ξεχνάει το παιχνίδι. Στο παιχνίδι όλοι είμαστε υγιείς έστω και λίγα λεπτά. Αν δεν το κάνεις καμμιά άλλη ιατρική δεν θα σε σώσει από την τρέλα".

Χρόνια μετά την θυμόμουν όταν διάβαζα την Cheryl Mattingly, μια ανθρωπολόγο που έχει γράψει εμπνευσμένα πράγματα για την αφηγηματική δομή της 'θεραπευτικής πλοκής'. Kαι τα δύο της βιβλία που έχω διαβάσει, το "healing dramas & clinical plots: the narrative structure of experience" & to'Narrative and the cultural construction of illness and healing" είναι εξαιρετικά.

Marianna είπε...

@zontas

Εκτιμώ ιδιαίτερα το comment μια και είναι προϊόν στέρησης χρόνου. Κουράγιο σχετικά με το deadline, συνήθως έτσι δεν γίνεται; μέσα από την πίεση του χρόνου προκύπτει καλύτερο αποτέλεσμα.

Σχετικά με την βιωματική μάθηση, είναι αλήθεια ότι έχει πολλαπλάσια επιρρόη σε σχέση με την κλασσική διδασκαλία, αλλά προϋποθέτει ανθρώπους με το ανάλογο ειδικό βάρος, και αυτοί είναι μάλλον δυσεύρετοι. Εχουμε αφθονία ανθρώπων που ξέρουν και είναι έτοιμοι να διδάξουν και μας λείπουν αυτοί που θα ήταν πρόθυμοι να καταθέσουν την προσωπική τους εμπειρία με μόνο στόχο τον γνήσιο από κοινού προβληματισμό.

Back to work τώρα....

paragrafos είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
paragrafos είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
paragrafos είπε...

Προσπάθησαν να διορθώσω το σχόλιό μου και... εξαφανίστηκε.

Της νύχτας τα καμώματα...

Θα επανέλθω!

Σας ευχαριστούμε που μας ανοίγετε τα ματια.

Το θέμα "παρεμβατικότητα-συντροφικότητα" έχει τεράστιες προεκτάσεις στην διαχείριση της ασθένειας ενός παιδιού (από τους γονείς) οι οποιοι ταυτόχρονα έχουν και το καθήκον της διαπαιδαγώγησης. Συχνά το δεύτερο καθήκον παραμελείται...

Με αγάπη

Α.

Unknown είπε...

Χάρηκα πάρα πολύ που βρήκα το blog σας! Τα ίδια θέματα με ταλαιπωρούν και μένα, έστω και αν είμαι στην πολύυυυυυ αρχή της ιατρικής μου καριέρας, ακόμα φοιτητής στο 5ο έτος.

Ξεκινώντας από την απορία του φιλοσόφου, δεν υπάρχει κάποιο μάθημα σχετικό με την προσέγγιση και τη θεραπεία του ασθενή. Αλλά και να υπάρχει, η ιδέα πάσχει στα εξής δύο καίρια σημεία:
α. τα μαθήματα στις ιατρικές σχολές της Ελλάδας, με ελάχιστες εξαιρέσεις, υπάρχουν για να περνιούνται και μόνο και
β. και κυριότερο, ένα τέτοιο μάθημα σε τι ακριβώς αποσκοπεί και πώς ακριβώς μαθαίνει κάποιον για κάτι; Για παράδειγμα, πώς αξιολογείται ο τρόπος ανακοίνωσης δυσάρεστων ειδήσεων στον ασθενή ή στην οικογένειά του; 10% το λυπημένο βλέμμα, 25% η φράση "λυπάμαι, αλλά...", άλλο 25% το φιλικό χτύπημα στην πλάτη; Ή πόσες φορές πρέπει να διαβάσει για τη sympathy ώστε να είναι έτοιμος να την μεταδώσει στον ασθενή του;
Στις εξετάσεις για την απόκτηση της αναγνώρισης του ιατρικού πτυχίου στις ΗΠΑ (USMLE, step 2 CS), κατά την εξέταση του fake ασθενή, αξιολογείται και η στάση του εξεταζόμενου φοιτητή απέναντι στον ασθενή, αν δείχνει συμπόνοια κλπ κλπ.
Φαντάζομαι ότι έχει ανακαλυφθεί εκεί στη μακρινή χώρα κάποιο συμπονόμετρο...

Για μένα το πρόβλημα είναι άλλο...οι στρατιές ΑΜΟΡΦΩΤΩΝ γιατρών, γιατρών που δεν προβληματίστηκαν ποτέ πάνω σε ένα βιβλίο, σε μια συζήτηση, σε έναν άνθρωπο, που δεν μπήκαν στη διαδικασία να αναζητήσουν τον εαυτό τους στη φιλοσοφία, στη τέχνη, στις έννοιες της γνώσης, και που αρέσκονται απλά να βαυκαλίζονται με τις λέξεις και με το κοινό και αγοραίο.

Αυτό μου προκαλεί την αποστροφή που αισθάνομαι με τη σκέψη ότι αύριο θα ξεκινήσουμε (θεωρητικά βέβαια) μαθήματα με αδιάφορους καθηγητές και φοιτητές...

Καλή επιτυχία στις προσπάθειές σας, και υπογράφω με την καρδιά μου την πρόταση αυτή:
"αλλά προϋποθέτει ανθρώπους με το ανάλογο ειδικό βάρος, και αυτοί είναι μάλλον δυσεύρετοι"
Εγώ πάντως, δεν βρήκα ακόμα κάποιον δάσκαλο...μόνο καθηγητές (τη εξαιρέσει πιθανόν ενός, τον οποίο και συμπαθώ).

Marianna είπε...

@antonios

Να είστε σίγουρος ότι θα βρείτε το δρόμο σας για την σωστή και αποτελεσματική προσέγγιση των ασθενών σας και αυτό επειδή σας απασχολει το θέμα. Συμφωνώ απόλυτα, όλα αυτά δεν άσχετα με την παιδεία και την καλλιέργεια ευαισθησίας των θεραπευτών, σε θέματα πέρα από τα ιατρικά.

Το σωστό να λέγεται είπε...

Marian and Niko

Have a Happy Passover and a Happy Easter

Love
Nikophilos